Umuco

Mu mwaka wa 1897, ibwami bemeye kuba ingaruzwamuheto z'Abadage: bajya mu kwaha kwabo. Muri Werurwe 1897, Kapiteni Ramsay yahaye ibwami bari i Runda, ibendera ry'Abadage n'urwandiko rwo kuragira u Rwanda (Protectorat / Protectorate). Ubukoroni ubwabwo, aho bugeze bose butera imihindukire y'inzego z'ubutegetsi, z'ubukungu, z'imibanire y'abantu. Ikindi ni uko ubukoroni bwazanye n'amadini yo hanze (ubukirisitu n'ubuyisilamu). Ayo madini kandi nayo afite inkurikizi mu mihindukire y'imibereho y'abantu, mu nzego z'iyobokamana n'uburyo bwo gutekereza, n'ubuzima n'ibidukikije. U Rwanda Abazungu basanze mu mpera y'ikinyajana cya 19, rwari rufite ibibazo mu rwego rw'ubutegetsi nyuma y'itanga ry'umwami Kigeri IV Rwabugiri, cyane cyane ibibazo biturutse ku ngaruka z’amakimbirane ya Rucunshu. ...

Uyu mugani bawuca iyo bamaze kumenya ko inkuru ari imvaho; ni bwo bagira bati “Inkuru yabaye kimomo”. Wakomotse kuri Kimomo cya Gashakamba w’umuzigaba, i Bweramvura bwa Kinihira mu Kabagali (Gitarama), ahasaga mu w’i 1500. Ndahiro Cyamatare amaze guhungishiriza umuhungu we Ndoli i Karagwe k’Abahinda, yaratanze u Rwanda rucibwamo ibice kimwe kikagira abatware bacyo ikindi abacyo, bimara iminsi. Bukeye inzara iratera ica ibintu, bavuga ko iyo nzara yatewe n’uko batakigira umwami. Haba impuha nyinshi zitewe n’ayo mapfa yakubye u Rwanda. Ndoli yari yarajyanywe n’umuja wa se witwaga Nyamabere, wamugejeje kwa nyirasenge abanza kujya amurerera ku icumbi bamuhisha Ruhinda, umugabo wa Nyabunyana. Ni uko inzara ikomeje guca ibintu, abayoboke ba Ndahiro baterana rwihishwa barabazanya ...

Kuva kera mu muco no mu mateka y’u Rwanda, Umuganura wari umunsi mukuru ukomeye kandi wubahwaga, ugahabwa agaciro gakomeye i bwami no mu muryango nyarwanda muri rusange, bitewe n’agaciro wabaga ufite muri rubanda. Wari umunsi usobetse imihango n’imigenzo ikubiyemo byinshi bifite icyo bivuze gikomeye mu buzima bw’igihugu. Haba gusangira ku myaka yeze Nk’uko Nsanzabera Jean de Dieu, inzobere mu muco, amateka n’ubuvanganzo abisobanura mu bitabo yanditse “Umuco mu Buvanganzo’’ n’icyitwa “Intwari z’imbanza, zubatse u Rwanda rugahamya igitinyiro’’ Aya ni amateka y’umunsi mukuru w’umuganura n’ibyo wasobanuraga mu muco n’amateka y’u Rwanda. Umuganura watangiye kwizihizwa mu Rwanda ku Ngoma ya Gihanga Ngomijana mu kinyejana cumi na kimwe, uza kongera guhabwa imbaraga na Ruganzu II Ndoli ...

Ingoro ndangamurage y’ibidukikije iherereye mu Karere ka Karongi mu Murenge wa Bwishyura ikaba yaratashywe muri Nyakanga 2015. Iyi ngoro itarongerwamo ibintu byavuye i Kigali yasurwaga n’abantu bagera ku bihumbi 20 buri mwaka ariko kuri ubu usanga barikubye inshuro ebyiri. Inyubako y'Ingoro y’ibidukikije i Karongi Umuyobozi w’Akarere ka Karongi Ndayisaba François, avuga ko kuba Akarere ka Karongi gafite Ingoro y’ibidukikije kandi ikaba ari yo ya mbere iboneka mu karere ko munsi y’ubutayu bwa Sahara ari iby’agaciro gakomeye kuko bizanira Akarere ba mukerarugendo banyuranye bavuye hirya no hino ku Isi. Akagira ati “Ni ishema ku Karere ka Karongi kugira Ingoro y’ibidukikije kuko iboneka mu Rwanda gusa mu Karere ko munsi y’ubutayu bwa Sahara.” Akomeza avuga ko iyi ngoro isurwa cyan...